පෙර බෞද්ධයාට උපාසක යන නාමය භාවිත වී ඇතිබව ද පෙනේ. බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් බණ අසා පැහැදුන අය ඉල්ලා සිටිනුයේ... ‘උපාසකං මං භගවා ධාරේතු අජ්ජතග්ගේ පාණුපේත සරණං ගතන්ති’ ‘භාග්‍යවතුන් වහන්ස! අද පටන් දිවි ඇති තෙක් තෙරුවන් සරණ ගිය උපාසකයෙක් ලෙස සලකන සේක්වා යි යනුවෙනි.
නමෝ තස්ස භගවතෝ අරහතෝ සම්මා සම්බුද්ධස්ස
දස්සන භාවිතත්තානං - යෝ හාපේති උපාසකෝ
සවණං ච අරියධම්මානං - අධිසීලේ න සික්ඛති
පින්වත්නි!
අංගුත්තර නිකායේ සත්තක නිපාතයේ උපාසක පරිහානි සූත්‍රයට අනුව උපාසක පරිහානිය කරුණු හතෙකි. එනම්, සඟුන්ගේ දැකීම පිරිහෙළීම, සද්ධර්ම ශ්‍රවණය පමා කිරීම, අධිසීලයෙහි නො හික්මීම, ස්ථවිර, මධ්‍යම, නවක යන භික්ෂූන් කෙරෙහි අප්‍රසාද බහුලවීම, දොස් දක්නා සිතින් සිදුරු සෙවීමට බණ ඇසීම, බුදු සසුනෙන් බැහැර ශාසනයන්හි දක්ෂිණර්හයන් සෙවීම, පූර්වාකාර නොකිරීම, යනු සූත්‍රාගත කරුණු හතයි. උපාසක විපත්ති සූත්‍රය බුදුරජාණන්වහන්සේ සැවැත්නුවර ජේතවනාරාමයෙහි වැඩ වෙසෙද්දී දේශනා කරන ලද්දකි.
බෞද්ධයකු වීමට නම් තිසරණය සමාදන් වියයුතු බව මහානාම සූත්‍රයෙන් මහානාම ශාක්‍යයාගේ ප්‍රශ්නයට පිළිතුරු දෙමින් බුදුරදුන් පෙන්වා දී ඇත. පෙර බෞද්ධයාට උපාසක යන නාමය භාවිත වී ඇතිබව ද පෙනේ. බුදුරජාණන් වහන්සේගෙන් බණ අසා පැහැදුන අය ඉල්ලා සිටිනුයේ... ‘උපාසකං මං භගවා ධාරේතු අජ්ජතග්ගේ පාණුපේත සරණං ගතන්ති’ ‘භාග්‍යවතුන් වහන්ස! අද පටන් දිවි ඇති තෙක් තෙරුවන් සරණ ගිය උපාසකයෙක් ලෙස සලකන සේක්වා යි යනුවෙනි. මෙයින් පැහැදිලි වනුයේ බෞද්ධයා නම් උපාසකතුමා ම බවයි.
බුද්ධ ධම්ම සංඝ යන රත්න ත්‍රය එකිනෙකට සාපේක්ෂව පවතී. බුදුරජාණන් වහන්සේ අපට දැකගත හැක්කේ ධර්මය තුළිනි. උන්වහන්සේගේ ගුණය උන්වහන්සේගේ මහා ප්‍රඥාව ධර්මයෙන් පැහැදිලි වෙයි. මේ නිසා ධර්මය දකින්නා බුදුන් දකියි. ‘යෝ ධම්මං පස්සති සො මං පස්සති’ යනුවෙන් බුදුරජාණන් වහන්සේ වක්කලී හිමියන්ට දේශනා කළේ එහෙයිනි. මෙම ධර්මය ප්‍රායෝගිකව පිළිපදින්නෝ මහා සංඝ රත්නය යි. එනිසා උපාසකතුමාට හෙවත් බෞද්ධයාට ප්‍රායෝගිකව ධර්මය දැකීමටත් පිළිපැදීමටත් හැකිවන්නේ සංඝයා ආශ්‍රය කිරීමෙනි. ‘සමණානං ච දස්සනං’ ශ්‍රමණයන්ගේ දැකීම මංගල කරුණක් යැයි දේශනා කළ සේක. ‘මං වුච්චති අපායං’ මං යන්නෙන් කියැවෙන්නේ අපාය යි. ‘ග‘ යනු ගමනාර්ථයෙහි යෙදේ. ‘ල’ යන්නෙන් කියැවෙන්නේ වැළැක්වීම යි. එවිට ගැනෙන්නේ අපායට යන ගමන වළක්වන දේ මංගල යනුවෙනි. සංඝයා යනු ධර්මයේ ප්‍රතිමූර්තිය බැවින් එම සංඝයා ආශ්‍රය කිරීමෙන් සංඝයා අනුගමනය කිරීමෙන් අපායට යන ගමන වැළකේ. එවිට සඟුන් දර්ශනය පිරිහෙළීමෙන් වන්නේ අපායට යන මග සාදා ගැනීම යි.
කරුණු පසකින් බෞද්ධයා භික්ෂූන් වහන්සේට සංග්‍රහ කළ යුතුයි. ඒ කරුණු පස නම් මෛත්‍රී සහගත කාය කර්මය, මෛත්‍රී සහගත වාග්කර්මය, මෛත්‍රී සහගත මනඞ කර්මය, අනාවචාරතාව හා ආමිසානුප්පදානය යනුයි. මෛත්‍රී සහගත කාය කර්මය නම් කුල දේවතාවුන් වන භික්ෂූන්ට ගෞරවයෙන් වැඳීම පිදීම හා හුනස්නෙන් නැගී සිටීම් ආදිය යි. ගෞරවයෙන් කතාබස් කිරීම මෙත්තා සහගත වාග් කර්මය යි. සිතින් ද ශුභ පැතීම මනඞ කර්මය යි. භික්ෂූන්ගේ පැමිණීමට තම නිවස විවෘතව තැබීම අනාවචාරතාවයි. භික්ෂූන්ට අවශ්‍ය කටයුතු සපුරාලීම ආමිසානුප්පදානය යි’. ගිහි පින්වතුන්ගෙන් මෙබදු සංග්‍රහ ලබන භික්ෂුව පෙරළා සංග්‍රහ කරයි. ඒ සංග්‍රහය නම් පාපයෙන් වැළැක්වීම, කුසල ධර්මයන්හි යෙදවීම, හොඳ සිතින් අනුකම්පා කිරීම, නො ඇසූ දෙය ඇස්සවීම, ඇසූ දෙයෙහි සැක සංකා දුරු කිරීම, නිවන් මග පෙන්නාදීම, යන කරුණුවලින් සංග්‍රහ කිරීම යි. භික්ෂූන් දැකීම පිරිහෙළන පුද්ගලයන්ට මේ ආනිසංස ලබාගත නො හැකිය. එනිසා ඔවුන් වැරදි මගට වැටී අපාගත විය හැකිය එය උපාසක පරිහානියකි.
ධර්ම ශ්‍රවණයට පමා වීම ද උපාසක පරිහානියට මගකි. බණ ඇසීම දුර්ලභ කරුණකි. අබුද්ධෝත්පාද කාලවල බණ යන වචනයවත් අසන්නට නැත. එසේම ධර්මාවබෝධය තනිවම ලබාගත හැක්කේ බුදු පසේබුදු යන උත්තමයන් වහන්සේට පමණි. අවශේෂ සෑම දෙනෙකුටම ධර්මාවබෝධය ලැබෙනුයේ අනුන්ගෙන් බණ පදයක් හෝ ඇසීමෙනි. එයට පරතෝඝොෂ ප්‍රත්‍යය යයි කියනු ලැබේ. සැරියුත් තෙරුන්ට අස්සජි මහරහතන් වහන්සේගෙන් ‘යෙ ධම්මා හේතුප්පභවා’ යන ගාථා පදය ඇසීමෙන් සෝවාන් මඟ ලබා ගැනීමට හැකිවිය. බණ ඇසීමට පමා වුවහොත් එයින් නිවන් ලැබීමත් පමාවී යයි. එසේ ම නො ඇසු දේ ඇසීම, ඇසු දේ පිිරිසුදු වීම, සැක දුරුවීම, දෘෂ්ටිය සෘජුවීම, සිත පැහැදීම යන බණ ඇසීමෙන් ලැබෙන ආනිශංසයන් ද නො ලැබී යන්නේ්ය.
සීලය නම් කය හා වචනය සංවර කර ගැනීමයි. ගිහියෙක් රැකිය යුතු නිත්‍යශීලය යයි හඳුන්වන පංචශීලයක් ඇත. ගිහියෙක් වශයෙන් අෂ්ටාංග ශීලය, දස සීලය ආදි ශීල ආරක්ෂා කිරීම අධිශීලය නම් වේ. විකාල භෝජනයෙන් වැළකීම, බ්‍රහ්මචාරීවීම, සැමවිටම ගිහි බෞද්ධයන්ට කළ නො හැකි ය. එහෙත් විවාහ වීමට පෙර අධ්‍යාපනය ලබන වකවානුවේ දී බ්‍රහ්මචාරී වීම වැදගත් ය. කුමර බඹසර කුමරි බඹසර නමින් සඳහන් වන්නේ එයයි. මෙම සිල් නිසි ආකාරයෙන් ආරක්ෂා කිරීම ද අධිසීලය වශයෙන් සලකනු ලැබේ. සීලයෙහි පමාවීම සීලය නො රැකීම මුළු මහත් සමාජයටම හානිකර වේ. එසේ ම තමාට ද මරණින් පසු අපාගාමී වීමට සිදුවේ.
ස්ථවිර මධ්‍යම නවක යන භික්ෂුන් කෙරෙහි අප්‍රසාදය බහුලවීම ද උපාසකයාගේ පිරිහීමට කරුණකි. මෙහි ස්ථවිර නම් උපසම්පදා වී දසවසරක් ඉක්ම වූ භික්ෂූන්ය. මධ්‍යම නම් උපසම්පදාවෙන් පස් වසරක් සම්පූර්ණ වූ භික්ෂුවයි. නවක නම් උපසම්පන්න වී වසරක් වසර පහකට අඩු භික්ෂූන් ය. සාමණේරයන් වහන්සේ පිළිබඳ ධර්මානුකූල ව්‍යවහාරය යති - යතිපුත්‍ර නම් වේ. මෙම භික්ෂූන් කෙරෙහි අප්‍රසාදය බහුල වනවිට උන්වහන්සේලාට අපහාස කිරීම, අවමන් කිරීමාදිය සිදුවීම වැළැක්විය නො හැකිය. එනිසා ඔවුන්ට ආර්යෝපවාද අකුසලය සිදුවීමට පිළිවන. සංඝරත්නය අරමුණු කොට දෙන දානය සාංඝික වන්නාක් මෙන් සංඝයාට ම දොස්කීම, බැණීම ද සාංඝික දොස්කීමත් බැණීමක් වෙයි. . ශාසනාභිවෘද්ධිකාමි බෞද්ධයෙක් නම් කළ යුත්තේ් මෙත්තාවාචී කර්මයෙන් දෝෂය පෙන්නාදීමයි.
රන්ධුගවේශී ව බණ ඇසීම නම් දොස් දක්නා සිතින් දේශනා කරන ධර්මයෙහි වරදක් අල්ලාගෙන දේශකයන් වහන්සේට අපහාස කිරීමට බණ ඇසීම යි. එය පවක් මිස පිනක් නොවේ. දේශකයන් වහන්සේ නමක් දේශනා කරන්නේ බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කොට වදාළ දහම් කොටසකි. අමතකවීමකින් හෝ අවබෝධ කරගත් ආකාරය වැරැදිවීම නිසා හෝ සමහර විට ධර්ම දේශකයන් වහන්සේ නමකගෙන් අඩුපාඩුවක්, වැරැද්දක් වීමට බැරි නැත. එබඳු අවස්ථාවකදී දේශකයන් වහන්සේට නින්දාවක් අපහාසයක් කිරීම පාපකර්මයකි. බුදුබණ යයි අත්තනෝමතික අදහස් ප්‍රකාශ කරන්නේ නම් ඒවා දේශකයන් වහන්සේ සමග කරුණු සහගත ව සාකච්ඡා කොට නිවැරැදි කරගත යුතුය. බණ ඇසීමේ දී ධර්ම ගෞරවය, දේශක ගෞරවය උපදවාගෙන ශ්‍රද්ධා භක්තියෙන් ඇසිය යුතුය. බණ ඇසීමේ පින ලැබෙන්නේ එවිට ය. සිදුරු සෙවීමේ අදහසින් බණ ඇසීම උපාසක පරිහානියකි.
උපාසක පරිහානියට හේතුවන සවැනි කරුණි නම් ‘ඉතො ච බහින්ධා දක්ඛිණ්‍යෙං ගවෙස්සති’ මේ බුදු සස්නෙන් බැහැර දක්ෂිණාර්ගයන් සෙවීම යි. දක්ෂිණාර්ගයන් නම් ශ්‍රද්ධාවෙන් දෙන දෙය පිළිගැනීමට සුදුසු වීමයි. දක්ෂිණා යනු පරලොව සැප විපාක පතා දෙන දීමනාව යි.
උපාසක පරිහානි කරුණු සතෙන් අවසාන කරුණ ‘තත්ථ න පුබ්බාකාරං කරොති’ යන්න යි. මෙහි පුබ්බාකාර නම් ශාසනය පිළිබඳ කළයුතු කරුණු මොනවාදැයි සොයා බලා කිරීමයි.
නාවලපිටියේ අරියවංශ හිමි
බුදු මග උපුටගනිමකි
